بسم الله الرّحمن الرّحیم
روزه و رمضان از دیدگاه امیر مؤمنان امام علی (ع)
امام علی (ع) اسوه‌ی زهد و پارسایی است و هرچه در وصف آن بزرگوار گفته شود قطره‌ای از دریای بیکران وجود ایشان را نمی‌توان بازگو نمود. در روایات بسیاری آمده است که آن حضرت در طول سال، روزهای بسیاری را روزه می‌گرفتند و شب‌ها دل به معبود سپرده و عاشقانه با او راز و نیاز می‌کردند.
حضرت در خطبه‌ی 110 نهج‌البلاغه پس از برشمردن آثار ایمان به خداوند یکتا، به برخی تکالیف مسلمانان اشاره می‌کند. ایشان برپا داشتن نماز را آیین امت اسلامی، پرداختن زکات را تکلیف واجب الهی، حج را نابود کننده‌ی فقر و شست‌وشو دهنده‌ی گناهان برمی‌شمارند و از روزه‌ی ماه رمضان به‌عنوان سپری در برابر عذاب الهی یاد می‌کنند و می‌فرمایند: صوم شَهر رَمضان فَاِنه جنه مِنَ العِقاب؛ همانا روزه‌ی ماه رمضان سپری است در برابر عذاب الهی.
انسان در این ماه با انجام اعمالی که موجب رضایت الهی می‌شود، می‌تواند ضمن انس گرفتن با معبود، روح و جان خود را به زیور ایمان آراسته کرده و نظر لطف حضرت حق را برای خود به ارمغان آورد.
بدیهی است مراد حضرت از روزهای که سپری در برابر عذاب الهی است صرفاً امساک از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه روزهای است که طراوت و شادابی روح را به همراه دارد و موجب ارتباط قلبی و همیشگی روزه‌دار با خدای یکتاست نکته‌ای که در احادیث بعدی منقول از حضرت در ادامه می‌آید.
در خطبه‌ی قاصعه که یکی از خطبه‌های طولانی حضرت است، ایشان در کنار نکوهش ارزش‌های جاهلی، به زیباترین بیان فلسفه احکام نورانی اسلام را تبیین می‌کنند. پرهیز از درافتادن در دام شیطان، خودداری از کبر و غرور و خودپسندی، برپا داشتن اعمال عبادی از جمله حج، نماز و روزه توصیه‌های فردی و اجتماعی فراوانی را برای مخاطبان مطرح می‌کنند.
ایشان می‌فرمایند: خداوند بندگانش را با نماز، زکات و تلاش در روزه‌داری حفظ کرده است تا اعضا و جوارحشان آرام و دیدگانشان خاشع و جان و روانشان فروتن و دل‌هایشان متواضع باشد. در ادامه‌ی همین خطبه آمده است: و روزه گرفتن و چسبیدن شکم به پشت عامل فروتنی است.
در یکی از حکمت‌های نهج‌البلاغه حضرت برای هر چیزی زکاتی را برمی‌شمارند و زکات تن را روزه می‌دانند. (حکمت 136)
روزه آثار جسمانی فراوانی برای روزه‌دار به همراه دارد و حضرت به زیبایی به دو اثر وضعی روزه در روزه‌دار اشاره می‌فرمایند، یکی آنکه روزه موجب فروتنی شخص می‌شود زیرا فرد روزه‌دار با سختی کشیدن جسم حالات و سکنات اشخاص نیازمند را درک می‌کند و با پرهیز از کبر و غرور در مقابل آنان ملاطفت و خضوع را در پیش می‌گیرد و نکته‌ی دیگر آنکه حضرت با بهره‌گیری از ارزش‌ها و احکام نورانی اسلام استراحت دادن به اعضا و جوارح را زکاتی برای جسم می‌دانند. امری که امروزه برای سلامت جسم به اثبات رسیده و بسیاری از پزشکان بیماران خود را به روزه درمانی سفارش می‌کنند. در تدبیری دیگر از حضرت درباره روزه آمده است: خداوند روزه را واجب کرد تا اخلاص آفریدگان آزموده گردد.
در این حدیث یکی از معیارها و سنجش میزان اخلاص بندگان خدا روزه معرفی شده است و هر کس بتواند روزه‌دار واقعی باشد، او پیروز میدان است به خدا نزدیک‌تر.
روح روزه زمانی در روزه‌دار تبلور می‌یابد که شخص تمام اعضا و جوارح خود را روزه‌دار بداند و با پرهیز از گناه و معصیت و حتی اندیشه گناه کردن درجه و مرتبت خود را به خدا نزدیک کند. در حدیثی دیگر از حضرت امیر (ع) می‌خوانیم؛ روزه‌ی دل از اندیشه در گناهان، بهتر از روزه‌ی شکم است از غذا خوردن و آشامیدن.
در این حدیث شریف نیز به دو نوع روزه اشاره شده: روزه‌ی جان و روزه‌ی جسم. روزه‌ی جسم مرحله‌ی نازله‌ی روزه است و گسترده‌ی آن محدود به زمان خاص است. روزه‌ی جسم و شکم آسان است و هرکس با اراده اندک می‌تواند از عهده آن برآید.
در حدیثی دیگر، امیر مؤمنان (ع) می‌فرمایند: روزه جان، خودداری کردن حواس پنج‌گانه از سایر گناهان و خلوت و آسوده ماندن دل از تمام اسباب پلیدی است. در این حدیث نیز به روزه‌ی جان اهمیت بیشتری داده شده و آن را موجب پاکی و طهارت از همه‌ی گناهان دانسته‌اند. شاید تعبیر به سایر گناهان نیز از این جهت باشد که برخی گناهان مربوط به غیر حواس است و امکان دارد مراد جمیع گناهان باشد. در روایتی دیگر از امام (ع) حضرت با اشاره به روزه‌ی نفس و امساک آن از لذت‌های دنیا سودمندترین روزه‌هاست.
حضرت در حدیثی دیگر به روزه‌داری‌های بی‌حاصل اشاره می‌فرمایند و می‌گویند: بسا روزه‌داری که بهره‌ای جز گرسنگی و تشنگی از روزه‌داری خود ندارد. با بررسی این احادیث نیکوست حال که سر تسلیم به معبود سپرده و دستور وی را در پاسداشت ماه رمضان و انجام فریضه‌ی مهم روزه عملی می‌سازیم توجه به بُعد روحانی روزه را جدی‌تر بگیریم و از روزه‌ی رمضان هم سپری در برابر عذاب الهی بسازیم و هم با ارتباط عاشقانه با حضرت باری تعالی رضایت همیشگی او را فراهم آوریم و نه تنها از عذاب و عقوبت او دوری کنیم، بلکه خود را در ماه رمضان و در طول سال ملزم به انجام اعمالی بدانیم که گام نهادن در جهت رضای الهی باشد.